Fotografie & tekst: © Anna Rubingh
VH 001
VH 002
VH 003
VH 004
VH 005
Veenhuizen is een bijzonder Drents dorp, bijzonder door zijn ontstaan en zijn geschiedenis. De omgeving is prachtig; bossen, hoogveen (het mooie en unieke Fochteloërveen grenst aan Veenhuizen), veel prachtige Drentse natuur. Een grote brede vaart, even buiten het dorp waarlangs de doorgaande weg ligt, met daarlangs statige huizen en aan de andere kant bossen verraad als je goed oplet de geschiedenis van Veenhuizen al een beetje.
Toen ik kind was reden we langs deze vaart, de Kolonievaart, als we op bezoek gingen bij opa en oma. Mijn ouders hielden niet van snelwegen, dus we namen meestal de weg binnendoor. Veenhuizen was ongeveer halverwege, tenminste dat hoopten we, mijn zusje, broertje en ik. Ik vond de grote vaart, de statige huizen met hun rare namen en het bos aan de andere kant wat spiegelde in het gladde wateroppervlak als kind bijzonder intrigerend. En na die statigheid kwam De Gevangenis, dat had voor ons als kinderen, altijd wat spannends, en engs ook. De gevangenis staat er nog steeds (en de statige huizen aan de vaart natuurlijk ook) en juist die gevangenis (en die statige huizen met hun rare namen) geven Veenhuizen z’n bestaansrecht.
(Tekst gaat tussen foto's verder)
VH 006
VH 007
VH 008
VH 009
VH 010
VH 011
VH 012
VH 013
VH 014
VH 015
Veenhuizen is in het begin 19e eeuw opgericht als een van de Koloniën van Weldadigheid, gebaseeerd op ideeen van de Verlichting waren deze Koloniën van Weldadigheid een van de eerste initiatieven om armoede op grote en nationale schaal aan te pakken. Door hard werken in de frisse buitenlucht, discipline en onderwijs zouden arme mensen heropgevoed kunnen worden, het was een groot sociaal experiment wat destijds zelfs internationale aandacht trok.
De Maatschappij van Weldadigheid, opgericht door idealist Johannes van der Bosch in 1818, kocht grote percelen onbewerkte grond, woeste natuur in afgelegen gebieden, waar arme mensen naar toe werden gestuurd om een nieuw leven op te bouwen; om landbouw te bedrijven, naar school te gaan en discipline te leren. Sommigen gingen vrijwillig, hopend op een beter bestaan. Anderen, bedelaars, landlopers en weeskinderen werden gedwongen te gaan. Er waren 7 Koloniën van Weldadigheid, 5 in Nederland en 2 in België.
Veenhuizen werd opgericht in 1823 en was een zogenaamde “onvrije kolonie” wat betekende dat mensen er gedwongen leefden in grote barakken (gestichten) en te werk gesteld werden, zwaar lichamelijk werk in de buitenlucht. Er werden in Veenhuizen 3 vierkante barakken met grote vierkante binnenplaatsen gebouwd om wezen en bedelaars te huisvesten. (van deze barakken is er 1 bewaard gebleven) Alles werd door Johannes van de Bosch ontworpen, rechte vaarten en grote rechte lanen met bomen er langs, alles had een recht en geordend uiterlijk wat nu nog steeds duidelijk te zien is.
De bouw van het dorp, gebouwd om het personeel te huisvesten begon geleidelijk in 1881 en de statige maar strak vormgegeven gebouwen kregen spreuken die verwijzen naar de functie van het gebouw; Bitter en Zoet was bijvoorbeeld de apotheek, huizen kregen een naam die verwees naar het credo van de Kolonie: Vooruit, Arbeid is Zegen, Plichtgevoel, Toewijding, Orde en Tucht en Rust Roest zijn voorbeelden van kreten die zwart omlijnd duidelijk zichtbaar op woningen staan, als eeuwig aandenken aan het doel van de kolonie.
In de loop der tijd veranderde de kolonie van een heropvoedingsgesticht voor paupers naar een gevangenis, mede doordat het financieel slecht bleek te gaan met de Koloniën, de staat nam in 1859 de onvrije kolonie Veenhuizen over van de Maatschappij van Weldadigheid. Uiteindelijk werden nieuwe gebouwen gebouwd om gevangenen te huisvesten en tot op de dag zijn er strafinrichtingen in gebruik.
Veenhuizen is een bijzonder dorp waar de bijzondere geschiedenis nog heel duidelijk zichtbaar is, in het dorp zelf en in het landschap. Het is de moeite van een bezoek zeker waard, iets wat overigens niet altijd kon, Veenhuizen was tot de jaren ’80 van de vorige eeuw een gesloten dorp dat alleen toegankelijk was voor diegene die er werkten en woonden. Begin jaren 80 werd het dorp toegankelijk voor buitenstaanders, om te bezoeken of om er te gaan wonen.
De gehele Koloniën van Weldadigheid zijn voorgedragen als UNESCO werelderfgoed.
VH 016
VH 017
VH 018
VH 019
VH 020
VH 021
VH 022
VH 023
VH 024
VH 025
VH 026
VH 027
VH 028
VH 029
VH 030
VH 031
VH 032
VH 033
VH 034
VH 035
VH 036
VH 037
VH 038
VH 039
VH 040
VH 041
VH 042
VH 043
VH 044
VH 045
VH 046
VH 047
VH 048
VH 049
VH 050
VH 051
VH 052
VH 053
VH 054
VH 055
FV 001
FV 002
FV 003
Het Fochteloërveen is een 2500 ha groot natuurgebied op de grens van Friesland en Drenthe, vlakbij het dorp Veenhuizen. Dit bijzondere gebied met zijn ruige uitstraling en weidse vergezichten is een van de laatste hoogveengebieden van Europa.
Een smalle klinkerweg doorkruist het bijzondere en ruige, soms desolaat ogende landschap. Wanneer je over dat smalle weggetje, het enige weggetje, door het veen rijdt waan je je een beetje in on-Nederlands afgelegen natuur. Zwaluwen zoefden over míjn hoofd aan het einde van de zomer, zich tegoed doende aan de overdaad aan insecten boven de vennetjes en zich zo klaarmakend voor de lange, enerverende trektocht naar het zuiden waar ze niet lang daarna aan zouden beginnen. Een groep jonge Exmoor hengsten was elkaar aan het uitdagen en door het hoge gras even verder op liep een kudde geiten in het natuurgebied het Fochterloërveen.
Vroeger was dit veengebied ook afgelegen, woest en desolaat. En juist die eigenschappen maakten dat er in het aangrenzende dorp Veenhuizen in het begin van de 19e eeuw een van de Koloniën van Weldadigheid werden opgericht; een project wat bedacht werd om armoede te bestrijden. Arme gezinnen werden verplicht naar het in die tijd afgelegen woeste en ruige gebied te verhuizen om daar ter werk gesteld te worden en zo discipline te leren om zo in hun levensonderhoud te kunnen voorzien en een bestaan voor zichzelf op te bouwen, ver van de armoede van de stad. Het was het begin van ons huidige sociale stelsel.
Tegenwoordig is het Fochterloërveen een prachtige plek om te wandelen en fietsen en je even te wanen in de woeste en ruige natuur van vroeger met zijn weidse vergezichten. Er zijn een aantal prachtige wandel- en fietsroutes en kun je uitkijken over het gebied in de 18 meter hoge uitkijktoren en hou je van vogels spotten, er zijn ook een aantal vogelkijkhutten in het gebied waar je dat kunt doen.
FV 004
FV 005
FV 006
FV 007
FV 008
